Tại cuộc họp Đại hội đồng Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEA-5) ở Nairobi (Kenya) diễn ra mới đây, các Nguyên thủ quốc gia, Bộ trưởng môi trường và các đại diện khác từ 175 quốc gia đã thông qua một nghị quyết lịch sử mang tên "Chấm dứt ô nhiễm nhựa: Hướng tới một công cụ ràng buộc pháp lý quốc tế". Nghị quyết nhằm chấm dứt ô nhiễm nhựa và xây dựng một thỏa thuận quốc tế có tính ràng buộc pháp lý vào năm 2024.
Những con số báo động
Theo số liệu của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), sản lượng nhựa toàn cầu đã tăng từ 2 triệu tấn năm 1950 lên 348 triệu tấn vào năm 2017, trở thành một ngành công nghiệp toàn cầu trị giá 522,6 tỷ USD. Sản lượng nhựa dự kiến sẽ tăng gấp đôi vào năm 2040.
UNEP cho biết, tác động của việc sản xuất nhựa và ô nhiễm rác thải nhựa đối với 3 cuộc khủng hoảng trên hành tinh gồm biến đổi khí hậu, mất mát thiên nhiên và ô nhiễm môi trường. Đối với ô nhiễm nhựa, quá trình sản xuất và việc tiếp xúc với nhựa gây hại cho sức khỏe con người, có khả năng ảnh hưởng đến khả năng sinh sản, nội tiết tố, hoạt động trao đổi chất và thần kinh. Trong khi đốt rác nhựa ngoài trời gây ô nhiễm không khí nghiêm trọng.
Đến năm 2050, lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính liên quan đến sản xuất, sử dụng và thải bỏ nhựa sẽ lên tới 15% lượng khí thải cho phép, như một phần của mục tiêu hạn chế sự nóng lên toàn cầu của hành tinh ở mức 1,5 độ C.
Công nhân phân loại nhựa để tái chế tại bãi rác Dandora ở Nairobi, Kenya. Ảnh: UNEP
Với khoảng 11 triệu tấn rác thải nhựa đổ ra đại dương mỗi năm, hơn 800 loài sinh vật biển và ven biển bị ảnh hưởng bởi việc nuốt phải, vướng vào và các mối nguy hiểm khác. Lượng rác thải nhựa đổ ra biển có thể tăng gấp 3 lần vào năm 2040.
Chính sách bảo hiểm cho hiện tại và tương lai
Phát biểu trước đại diện các nước, bà Amina Mohammed, Phó Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc cho biết: "Ngày nay, không có khu vực nào trên hành tinh không bị ảnh hưởng bởi ô nhiễm nhựa, từ trầm tích biển sâu đến đỉnh núi Everest. Hành tinh xứng đáng có một giải pháp đa phương thực sự cho thảm họa ảnh hưởng đến tất cả chúng ta. Một thỏa thuận từ nguồn đến biển”.
Chủ tịch Đại hội đồng Môi trường Liên Hợp Quốc, Bộ trưởng Khí hậu và Môi trường Na Uy Espen Barth Eid đánh giá, Nghị quyết được thông qua đã thể hiện sự hợp tác đa phương ở mức tốt nhất. Nghị quyết dựa trên 3 dự thảo Nghị quyết ban đầu từ các quốc gia khác nhau, thành lập Ủy ban Đàm phán Liên Chính phủ (INC) bắt đầu hoạt động vào năm 2022, với tham vọng hoàn thành dự thảo thỏa thuận toàn cầu ràng buộc về mặt pháp lý vào cuối năm 2024.
Nghị quyết đề cập đến toàn bộ vòng đời của nhựa, tức là sản xuất, sử dụng và thải bỏ nó. Nghị quyết này sẽ là một công cụ ràng buộc pháp lý, phản ánh các lựa chọn thay thế khác nhau để giải quyết vòng đời đầy đủ của nhựa, thiết kế các sản phẩm và vật liệu có thể tái sử dụng và tái chế, đồng thời cho thấy nhu cầu tăng cường hợp tác quốc tế để tạo điều kiện tiếp cận công nghệ, xây dựng năng lực, khoa học và hợp tác kỹ thuật.
Bà Inger Andersen, Giám đốc điều hành Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc nhấn mạnh: “Việc Nghị quyết được thông qua đánh dấu sự thành công của hành tinh đối với nhựa sử dụng một lần. Đây là hiệp định đa phương về môi trường quan trọng nhất kể từ Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu năm 2015. Nghị quyết là một chính sách bảo hiểm cho thế hệ hiện tại và thế hệ sau, những người có thể sống với nhựa mà không bị lên án”.
Bên cạnh các cuộc đàm phán về một thỏa thuận quốc tế ràng buộc, UNEP sẽ phối hợp với các Chính phủ và doanh nghiệp có thiện chí trong chuỗi cung ứng để chuyển đổi khỏi nhựa dùng một lần, đồng thời huy động tài chính tư nhân và xóa bỏ các rào cản đối với đầu tư vào nghiên cứu và hướng đến nền kinh tế tuần hoàn mới. Việc chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn có thể giảm hơn 80% lượng rác thải nhựa đổ vào đại dương vào năm 2040, giảm 55% sản xuất nhựa nguyên sinh, tiết kiệm 70 tỷ USD cho Chính phủ vào năm 2040, đồng thời giảm 25% lượng khí thải nhà kính và tạo thêm 700.000 việc làm.
